आयुर्वेदिक दोहे हिंदी में
- जहाँ कहीं भी आपको,काँटा कोइ लग जाय।
दूधी पीस लगाइये, काँटा बाहर आय।।
- मिश्री कत्था तनिक सा,चूसें मुँह में डाल।
मुँह में छाले हों अगर,दूर होंय तत्काल।।
- पौदीना औ इलायची, लीजै दो-दो ग्राम।
खायें उसे उबाल कर, उल्टी से आराम।।
- छिलका लेंय इलायची,दो या तीन गिराम।
सिर दर्द मुँह सूजना, लगा होय आराम।।
- अण्डी पत्ता वृंत पर, चुना तनिक मिलाय।
बार-बार तिल पर घिसे,तिल बाहर आ जाय।।
- गाजर का रस पीजिये, आवश्कतानुसार।
सभी जगह उपलब्ध यह,दूर करे अतिसार।।
- खट्टा दामिड़ रस, दही,गाजर शाक पकाय।
दूर करेगा अर्श को,जो भी इसको खाय।।
- नीम-पत्र के चूर्ण मैं, अजवायन इक ग्राम।
गुण संग पीजै पेट के, कीड़ों से आराम।।
- दो-दो चम्मच शहद औ, रस ले नीम का पात।
रोग पीलिया दूर हो, उठे पिये जो प्रात।।
- हरड बहेडा आँवला चौथी नीम गिलोय,
पंचम जीरा डालकर सुमिरन काया होय॥
- रस अनार की कली का,नाक बूँद दो डाल।
खून बहे जो नाक से, बंद होय तत्काल।।
- भून मुनक्का शुद्ध घी,सैंधा नमक मिलाय।
चक्कर आना बंद हों,जो भी इसको खाय।।
- मूली की शाखों का रस,ले निकाल सौ ग्राम।
तीन बार दिन में पियें, पथरी से आराम।।
- दो चम्मच रस प्याज की,मिश्री सँग पी जाय।
पथरी केवल बीस दिन,में गल बाहर जाय।।
- आधा कप अंगूर रस, केसर जरा मिलाय।
पथरी से आराम हो, रोगी प्रतिदिन खाय।।
- सदा करेला रस पिये,सुबहा हो औ शाम।
दो चम्मच की मात्रा, पथरी से आराम।।
- एक डेढ़ अनुपात कप, पालक रस चौलाइ।
चीनी सँग लें बीस दिन,पथरी दे न दिखाइ।।
- खीरे का रस लीजिये,कुछ दिन तीस ग्राम।
लगातार सेवन करें, पथरी से आराम।।
- बैगन भुर्ता बीज बिन,पन्द्रह दिन गर खाय।
गल-गल करके आपकी,पथरी बाहर आय।।
- लेकर कुलथी दाल को,पतली मगर बनाय।
इसको नियमित खाय तो,पथरी बाहर आय।।
- दामिड़(अनार) छिलका सुखाकर,पीसे चूर बनाय।
सुबह-शाम जल डाल कम, पी मुँह बदबू जाय।।
- चूना घी और शहद को, ले सम भाग मिलाय।
बिच्छू को विष दूर हो, इसको यदि लगाय।।
- गरम नीर को कीजिये, उसमें शहद मिलाय।
तीन बार दिन लीजिये, तो जुकाम मिट जाय।।
- अदरक रस मधु(शहद) भाग सम, करें अगर उपयोग।
दूर आपसे होयगा, कफ औ खाँसी रोग।।
- ताजे तुलसी-पत्र का, पीजे रस दस ग्राम।
पेट दर्द से पायँगे, कुछ पल का आराम।।
- दही मथें माखन मिले, केसर संग मिलाय,
होठों पर लेपित करें, रंग गुलाबी आय
- बहती यदि जो नाक हो, बहुत बुरा हो हाल,
यूकेलिप्टिस तेल लें, सूंघें डाल रुमाल
- अजवाइन को पीसिये , गाढ़ा लेप लगाय,
चर्म रोग सब दूर हो, तन कंचन बन जाय
- अजवाइन को पीस लें , नीबू संग मिलाय,
फोड़ा-फुंसी दूर हों, सभी बला टल जाय
- अजवाइन-गुड़ खाइए, तभी बने कुछ काम,
पित्त रोग में लाभ हो, पायेंगे आराम
- ठण्ड लगे जब आपको, सर्दी से बेहाल,
नीबू मधु के साथ में, अदरक पियें उबाल
- अदरक का रस लीजिए. मधु लेवें समभाग,
नियमित सेवन जब करें, सर्दी जाए भाग
- रोटी मक्के की भली, खा लें यदि भरपूर,
बेहतर लीवर आपका, टी.बी भी हो दूर
- गाजर रस संग आँवला, बीस औ चालिस ग्राम,
रक्तचाप हिरदय सही, पायें सब आराम
- शहद आंवला जूस हो, मिश्री सब दस ग्राम,
बीस ग्राम घी साथ में, यौवन स्थिर काम
- चिंतित होता क्यों भला, देख बुढ़ापा रोय,
चौलाई पालक भली, यौवन स्थिर होय
- लाल टमाटर लीजिए, खीरा सहित सनेह,
जूस करेला साथ हो, दूर रहे मधुमेह
- प्रातः संध्या पीजिए, खाली पेट सनेह,
जामुन-गुठली पीसिये, नहीं रहे मधुमेह
- सात पत्र लें नीम के, खाली पेट चबाय, दूर करे मधुमेह को, सब कुछ मन को भाय
- सात फूल ले लीजिए, सुन्दर सदाबहार,
दूर करे मधुमेह को, जीवन में हो प्यार
- तुलसीदल दस लीजिए, उठकर प्रातःकाल,
सेहत सुधरे आपकी, तन-मन मालामाल
- थोड़ा सा गुड़ लीजिए, दूर रहें सब रोग,
अधिक कभी मत खाइए, चाहे मोहनभोग
- अजवाइन और हींग लें, लहसुन तेल पकाय,
मालिश जोड़ों की करें, दर्द दूर हो जाय
- ऐलोवेरा-आँवला, करे खून में वृद्धि,
उदर व्याधियाँ दूर हों,जीवन में हो सिद्धि
- दस्त अगर आने लगें, चिंतित दीखे माथ,
दालचीनि का पाउडर, लें पानी के साथ
- मुँह में बदबू हो अगर, दालचीनि मुख डाल,
बने सुगन्धित मुख, महक, दूर होय तत्काल
- कंचन काया को कभी, पित्त अगर दे कष्ट,
घृतकुमारि संग आँवला, करे उसे भी नष्ट
- बीस मिली रस आँवला, पांच ग्राम मधु संग,
सुबह शाम में चाटिये, बढ़े ज्योति सब दंग
- बीस मिली रस आँवला, हल्दी हो एक ग्राम,
सर्दी कफ तकलीफ में, फ़ौरन हो आराम
- नीबू बेसन जल शहद, मिश्रित लेप लगाय,
चेहरा सुन्दर तब बने, बेहतर यही उपाय
- मधु का सेवन जो करे, सुख पावेगा सोय,
कंठ सुरीला साथ में, वाणी मधुरिम होय
- पीता थोड़ी छाछ जो, भोजन करके रोज,
नहीं जरूरत वैद्य की, चेहरे पर हो ओज
- ठण्ड अगर लग जाय जो नहीं बने कुछ काम, नियमित पी लें गुनगुना, पानी दे आराम
- कफ से पीड़ित हो अगर, खाँसी बहुत सताय,
अजवाइन की भाप लें, कफ तब बाहर आय
- अजवाइन लें छाछ संग, मात्रा पाँच गिराम, कीट पेट के नष्ट हों, जल्दी हो आराम
- छाछ हींग सेंधा नमक, दूर करे सब रोग,
जीरा उसमें डालकर, पियें सदा यह भोग
Ayurvedic dohe In English Letters
- Jahaan kaheen bhee aapako,kaanta koi lag jaay.
Doodhee pees lagaiye, kaanta baahar aay..
- Mishree kattha tanik sa,choosen munh mein daal.
Munh mein chhaale hon agar,door hony tatkaal..
- Paudeena au ilaayachee, leejai do-do graam.
Khaayen use ubaal kar, ultee se aaraam..
- Chhilaka leny ilaayachee,do ya teen giraam.
Sir dard munh soojana, laga hoy aaraam..
- Andee patta vrnt par, chuna tanik milaay.
Baar-baar til par ghise,til baahar aa jaay..
- Gaajar ka ras peejiye, aavashkataanusaar.
Sabhee jagah upalabdh yah,door kare atisaar..
- Khatta daamid ras, dahee,gaajar shaak pakaay.
Door karega arsh ko,jo bhee isako khaay..
- Neem-patr ke choorn main, ajavaayan ik graam.
Gun sang peejai pet ke, keedon se aaraam..
- Do-do chammach shahad au, ras le neem ka paat.
Rog peeliya door ho, uthe piye jo praat..
- Harad baheda aanvala chauthee neem giloy,
Pancham jeera daalakar sumiran kaaya hoy.
- Ras anaar kee kalee ka,naak boond do daal.
Khoon bahe jo naak se, band hoy tatkaal..
- Bhoon munakka shuddh ghee,saindha namak milaay.
Chakkar aana band hon,jo bhee isako khaay..
- Moolee kee shaakhon ka ras,le nikaal sau graam.
Teen baar din mein piyen, patharee se aaraam..
- Do chammach ras pyaaj kee,mishree sang pee jaay.
Patharee keval bees din,mein gal baahar jaay..
- Aadha kap angoor ras, kesar jara milaay.
Patharee se aaraam ho, rogee pratidin khaay..
- Sada karela ras piye,subaha ho au shaam.
Do chammach kee maatra, patharee se aaraam..
- Ek dedh anupaat kap, paalak ras chaulai.
Cheenee sang len bees din,patharee de na dikhai..
- Kheere ka ras leejiye,kuchh din tees graam.
Lagaataar sevan karen, patharee se aaraam..
- Baigan bhurta beej bin,pandrah din gar khaay.
Gal-gal karake aapakee,patharee baahar aay..
- Lekar kulathee daal ko,patalee magar banaay.
Isako niyamit khaay to,patharee baahar aay..
- Daamid(anaar) chhilaka sukhaakar,peese choor banaay.
Subah-shaam jal daal kam, pee munh badaboo jaay..
- Choona ghee aur shahad ko, le sam bhaag milaay.
Bichchhoo ko vish door ho, isako yadi lagaay..
- Garam neer ko keejiye, usamen shahad milaay.
Teen baar din leejiye, to jukaam mit jaay..
- Adarak ras madhu(shahad) bhaag sam, karen agar upayog.
Door aapase hoyaga, kaph au khaansee rog..
- Taaje tulasee-patr ka, peeje ras das graam.
Pet dard se paayange, kuchh pal ka aaraam..